Operacija Dubrovnik – pogibija mita o herojskoj Crnoj Gori

Opsada Dubrovnika naziv je ratnih operacija koje su se odvijale tokom rata u Hrvatskoj – od Prevlake i Konavala na istoku fronta i grada Dubrovnika, do Dubrovačkog primorja na zapadu fronta. Napad na ovaj dio Hrvatske izvele su kombinovane snage JNA, Jugoslovenske ratne mornarice i Ratnog vazduhoplovstva i protivvazdušne odbrane SFRJ, potpomognute pripadnicima teritorijalne odbrane Crne Gore, Istočne Hercegovine i četničkim dobrovoljačkim jedinicama. Trajala je od 1. oktobra do deblokade Dubrovnika 26. maja 1992. godine.

I državni mediji u Crnoj Gori su odigrali jednu od ključnih uloga u lansiranju apsurdne kovanice „Rat za mir“, kako je naslovljena trilogija tadašnje Pobjede, čije se autorstvo pripisuje nekadašnjem visokom funkcioneru Demokratske partije socijalista Svetozaru Maroviću. Tako se nazivala kolokvijalno vojna operacija u Dubrovniku, relativizirala agresija na Hrvatsku i iza nje širila ratnohuškačka propaganda.Vojni naziv kompletne operacije, kako je naveo general Veljko Kadijević, bio je – „RAM“.

Prelazak Debelog brijega

Tog utorka, u zoru, nakon višednevnih provokacija kojima je JNA uz svesrdnu pomoć crnogorskih državnih medija htjela inscenirati napad na područje Crne Gore, snage JNA, teritorijalne odbrane i dobrovoljačkih odreda iz pravca Herceg Novog prešle su granicu na Debelom brijegu i krenule u osvajački pohod na šire dubrovačko područje.

Stanovnici sela Vitaljina su se probudili uz artiljerijsku vatru koja je dolazila iz pravca Prevlake, Prijevora i Mojdeža. Nakon dužeg granatiranja, pješadija je ušla na hrvatsku teritoriju. Najveći dio ove vojne formacije činili su pripadnici rezervnog sastava nekadašnje JNA iz Crne Gore. Njihov ulazak na hrvatsku teritoriju bio je podržan tenkovima, artiljerijom i avijacijom.

Istovremeno su snage JNA i teritorijalne odbrane Trebinja i istočne Hercegovine, prelaskom granice, izvršile napad na selo Brgat i sjeverni dio područja opštine, te selo Osojnik na sjeverozapadu, a dio snaga JNA, TO Crne Gore i istočne Hercegovine je krenuo prema bosanskohercegovačkom selu Ravno, naseljenom uglavnom Hrvatima i selu Čepikuće u zapadnom dijelu dubrovačke opštine.

Istog dana avioni JRV su izvršili raketiranje odašiljača Hrvatske televizije na brdu Srđ iznad samog Dubrovnika.

Vojne formacije su ušle u Dubrovačku regiju iz nekoliko pravaca i započele su lagano napredovanje kroz Konavle, prema Dubrovniku. Ova akcija je bila koordinirana sa nastupanjem jedinica JNA kroz Primorje i Rijeku Dubrovačku.

Treći bataljon

Jedinica JNA koje je kasnije zauzela i držala visove iznad Dubrovnika, bila je Treći bataljon – 472. (Trebinje) motorizovana brigada, kojom je komandovao Kapetan prve klase Vladimir Kovačević Rambo.

Treći bataljon su sačinjavala tri voda snajperista, jedan anti-tenkovski vod, vod sa minobacačima i tenkovsko odjeljenje. Prema izvještaju ekspertske grupe Ujedinjenih nacija, brojčano stanje ovog bataljona je bilo između 800 i 1000 vojnika, od kojih su 50 odsto bili profesionalni vojnici JNA, dok su ostatak činili rezervisti iz Crne Gore i Bosne i Hercegovine.

Taj bataljon je, u svrhu Dubrovačke operacije, bio pripojen Vojno-pomorskom sektoru Boka, sa štabom u Herceg Novom, i pod komandom viceadmirala Miodraga Jokića. Pored ostalih jedinica, viceadmiral Jokić je pod svojom komandom imao i Petu partizansku motorizovanu brigadu (Podgorica), 107. obalsku artiljerijsku grupu, te jedinice teritorijalne odbrane iz Herceg Novog, Tivta, Budve, Kotora, Bara, Mojkovca, Bijelog Polja i Trebinja.

Vojne formacije JNA koje su učestvovale u Dubrovačkoj operaciji bile su podređene Drugoj operativnoj grupi, pod komandom general-potpukovnika Pavla Strugara.

Sa štabom u Trebinju, osim već pomenutih vojnih jedinica, Strugar je pod svojom komandom imao i 37. korpus (Užice), 2. korpus (Podgorica), 9. Vojno-pomorski sektor i 2. taktičku grupu. Po procjeni iznešenoj u Specijalnom izvještaju UN, broj vojnika koji su u jesen 1991. godine okupirali Dubrovačku regiju kretao se od 7.500 do 20.000.

Retorika laži

Uprkos retorici političkog rukovodstva o tome da Crna Gora nije u ratu sa Hrvatskom, samo jedan dan nakon što je artiljerija JNA ispalila prve salve na konavoska sela, crnogorsko Ministarstvo unutrašnjih poslova izdalo je tajno naređenje za mobilizaciju jedinice specijalne policije, čiji je zadatak bio da obavlja borbena dejstva u ratnom sukobu na crnogorsko-hrvatskoj granici.

To naređenje je potpisao tadašnji crnogorski ministar unutrašnjih poslova Pavle Bulatović. Jedinica specijalne policije je bila opremljena pješadijskim naoružanjem i medicinskom opremom, a trebalo je da koordinira svoje akcije sa operativnom komandom na dubrovačkom ratnom području.

Dok su jedinice JNA i crnogorski rezervisti napredovali ka Dubrovniku, Vlada Srbije je 4. oktobra na sjednici diskutovala o sukobima u Dubrovačkoj regiji i o tome kako treba da se pozicionira prema tim dešavanjima. Rezultat debate bilo je pismo srpske Vlade od 5. oktobra, koje je upućeno Vladi u Zagrebu.

Sadržaj pisma, koje je potpisao tadašnji srpski premijer Dragutin Zelenović, pokazivao je jasno distanciranje zvaničnog Beograda od Dubrovačke operacije, ali se takođe ovim pismom optuživala Hrvatska za provociranje krvoprolića.

Prisvajajući Dubrovnik kao dio srpskog nasljeđa, Vlada u Beogradu je okrivila političare u Banskim dvorima za slanje ,,paravojnih jedinica, Crnih legija, i mnoštva stranih plaćenika“ u grad, a potom za ,,lansiranje napada na naselja u Hercegovini i Boki Kotorskoj“.

Devet mjeseci opsade

Gotovo devetomjesečna vojna opsada Dubrovnika imala je nesagledive negativne posljedice ne samo za taj grad i čitavu Dubrovačku regiju, već i za Crnu Goru i njene građane, a vojne operacije oko Dubrovnika su iznova fokusirale pažnju međunarodne javnosti na sukobe u bivšoj Jugoslaviji.

Prethodno razaranje Vukovara od strane JNA i srpskih paravojnih jedinica i besmisleni napad na Dubrovnik su modifikovali stav međunarodne zajednice o konfliktu u nekadašnjoj SFRJ.

Punih 240 dana žitelji Dubrovnika živjeli su u kopnenoj i pomorskoj blokadi, 138 dana bez struje i vode, više od četiri mjeseca proveli su u skloništima.

Na području Konavala, Župe Dubrovačke i primorja u blizini Dubrovnika, snage JNA uništavale su selo za selom, rušeći, pljačkajući i paleći civilne objekte.

Dio stanovništva izbjegao je u Dubrovnik, sjevernu Dalmaciju i na otoke, a u selima su ostali uglavnom stariji mještani od kojih su mnogi ubijeni ili odvedeni u logore JNA u Morinju u Crnoj Gori ili u Bileći u BiH.

Od posljedica rata na dubrovačkom području stradalo je 116 civila, poginulo je 194 hrvatskih branitelja i 165 pripadnika JNA iz Crne Gore, 443 osobe zatočene su u logorima Morinj i Bileća, prognano je 33 hiljade osoba i uništen 2.071 stambeni objekat.

U napadu, kako se to tada voljelo medijski nazivati, „dva oka u glavi“ na Dubrovnik, zapisao je crnogorski pisac Andrej Nikolaidis, poginuo je i mit o herojskoj Crnoj Gori:

„Pred zidinama Dubrovnika izvršio je samoubistvo. ,,Vjekovi pravedne borbe za slobodu“ završili su banditskim, pljačkaškim pohodom na Dubrovnik. Tako to obično bude: mitovi, po pravilu, ne izdrže provjeru stvarnosti. Taj mit je ujedno jedina žrtva napada na Dubrovnik za kojom ne vrijedi pustiti suzu“.

Optuženi za zločine

Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju za ratne zločine tokom opsade Dubrovnika, po komandnoj odgovornosti, optužio je Veljka Kadijevića, Blagoja Adžića, Borisava Jovića i Aleksandra Vasiljevića. Optužen je bio i Slobodan Milošević.

General Pavle Strugar je osuđen na jedinstvenu kaznu od osam godina zatvora zbog svoje uloge u granatiranju grada, čime je prekršio zakone i običaje ratovanja, te zbog svjesnog uništavanja i oštećivanja religijskih, karitativnih, vaspitnih, umjetničkih i naučnih ustanova, istorijskih spomenika nulte kategorije, te umjetničkih i naučnih djela.

Viceadmiral Miodrag Jokić, komandant Vojno-pomorskog sektora Boka, osuđen je na sedam godina zatvora.

Kapetan prve klase Vladimir Kovačević Rambo, komandant trećeg bataljona 472. motorizovane brigade, optužen je zajedno sa Strugarom, ali je njegov slučaj prepušten srpskom pravosuđu. Specijalni sud u Beogradu odbacio je 2007. godine optužnicu protiv penzionisanog oficira JNA za ratni zločin protiv civilnog stanovništva i granatiranje Dubrovnika, sa obrazloženjem da zbog bolesti okrivljeni nije u stanju da prati suđenje.